پوپک فرزانه‌پور معتقد است؛ صنعت نشر در حال یک انقلاب دیجیتالی است، اما از نظر من و شاید خیلی از اهالی صنعت، این انقلاب باید به عنوان یک فرصت جدید تلقی شود، نه به عنوان پایان صنعت چاپ و نشر.
چاپ و نشر صنعتی به هم آمیخته و در هم گره خورده است که در طول سالیان مختلف پیوند آن‌ها با یکدیگر به خلق کتاب منجر شده است، فناوری‌های نوین طی سال‌های اخیر در هر دو بخش چاپ و نشر شرایط کار را برای افرادی که به صورت سنتی در این حرفه‌ها مشغول کار بودند سخت کرد اما برخی دیگر با غنیمت شمردن فرصت خود را به غافله رساندند.
اما برخی دیگر ترجیح دادند همچنان به صورت سنتی کسب و کار خود را در دو بخش چاپ و نشر ادامه دهند که بسیاری از آن‌ها این‌روزها دچار رکود کاری و بیکاری شده‌اند و در مقابل مجموعه‌هایی که توانستند در زمان مناسب همزمان با تغییرات تجهیزات خود را به روز کنند همچنان در جاده چاپ و نشر حرکت می‌کنند.
در این زمینه دقایقی با پوپک فرزانه‌پور مدیر مسئول انتشارات طراحان تین و مدرس دانشگاه به صحبت نشستیم. او در این گفت‌‌وگو به ورود نشر الکترونیک و چاپ دیجیتال به حوزه چاپ و نشر پرداخته و با اشاره به مزایا و ویژگی‌‌های آن‌ها عنوان کرد که صنعت نشر اکنون در حال عبور از مرحله انقلاب دیجیتالی است.
به نظر شما آينده چاپ و نشر طي ٢٠ سال آينده چه تغييراتي خواهد داشت؟
همانطور که مطلع هستید مهم‌ترین تاثیر و اتفاقی که این صنعت را دکرگون می‌کند، الکترونیک و دیجیتالی شدن سیستم‌های تجاری و صنعتی در دنیا است. با ظهور نشر دیجیتال و کتاب‌های صوتی، چاپ کتاب به شیوه سنتی ماقبل خود متاسفانه کم‌کم به سوی منسوخ شدن پیش می‌رود البته این حرف من بدین معنا نیست که نشر به کل از بین می‌رود. نگاه کنید اگر به ورود خوانندگان نشر الکترونیک در بخش دیجیتال دقت کنیم می‌بینیم این جابجایی بسیار کند‌تر از حد انتظار رخ داده. حداقل در ایران که به این شکل بوده و هنوز صنعت چاپ و نشر با شکل سنتی خودش به سختی دارد پیش می‌رود هرچند ورود به نشر دیجیتال نیز در این سال‌ها کم نبوده است.
دیجیتالی شدن صنعت نشر به نفع اهالی چاپ و نشر خواهد بود؟
اگر کمی دقت کنیم می‌بینیم متاسفانه دیجیتالی شدن صنعت نشر به چندین شغل و کار صدمه می‌زند. در وحله اول ضربه بزرگی را به بدنه صنعت چاپ و چاپخانه‌‌دارها خواهد زد؛ چون یکی از بخش‌های کاری چاپخانه‌داران چاپ کتب ناشران است. چرا از کلمه متاسفانه استفاده می‌کنم چون این صدمه در ابتدا برای نیروی کاری که در این حوزه مشغول به فعالیت هستند به‌وجود می‌آید؛ اول تعدیل نیرو سپس بستن بنگاه. اما فراموش نکنیم یکی دیگر از حلقه‌هایی که در صنعت نشر و چاپ با دیجیتال و الکترونیک شدن نشر آسیب می‌بیند کتاب‌فروشی‌ها هستند. به نظر من در آینده نه چندان دور حداقل کتاب‌فروشی‌ها مجبور به روبرو شدن با تغییر چشم‌انداز می‌شوند و با این تغییر احتمالا مجبورند رو به فروش کالایی غیر از کتاب بیاورند. ممکن است صنعت چاپ و نشر در خوشبینانه‌ترین حالت خود طی ده یا پانزده سال دیگر با شکل و شمایل کنونی که ما می‌شناسیم منقرض شود اما با تمام این‌ها به نظر من این به معنای از بین رفتن نشر نیست. در آن زمان فکر می‌کنم به لطف انتشار دیجیتال، سئو و محتوای با کیفیت بیش از هر زمان دیگری اهمیت پیدا خواهد کرد.
ورود فناوری‌های نوین به حوزه صنعت نشر می‌تواند حیات صنعت چاپ را به خطر بیندازد؟
از نظر من معرفی فناوری‌های جدید، از جمله چاپ بر اساس تقاضا، کتاب‌های الکترونیکی و روزنامه‌های آنلاین به شکل سنتی خودش یک تغییر بزرگ است و این درست است که صنعت نشر در حال یک انقلاب دیجیتالی است، اما از نظر من و شاید خیلی از اهالی صنعت، این انقلاب باید به عنوان یک فرصت جدید تلقی شود، نه به عنوان پایان صنعت چاپ و نشر.
با توجه به بافت سنتي صنعت كشور هالي نشر براي به روز شدن چه اقداماتي باید صورت بگیرد؟
بازار نشر حقیقتا به سادگی یک تجارت معمولی نیست. محصولات بیرون آمده در این صنعت تأثیر به‌سزایی در بستر‌های سیاسی اجتماعی و فرهنگی، حتی آموزشی دارد. علاوه بر این، امروزه به دلیل محبوبیت بیشتر منابع آنلاین و کتاب‌های الکترونیکی، بازار نشر با رقابت بالاتری نیز روبرو است. رقابت در صنعت نشر تحت تأثیر هزینه و سرانه‌ای است که به شدت با رشد اقتصادی و سطح اشتغال مرتبط است. با در نظر گرفتن انقلاب دیجیتال در صنعت یک سری پارامتر باید از طرف اهالی صنعت در جهت همگام شدن با توسعه در نظر گرفته شود.
کمی درباره این ویژگی‌ها برایمان بگویید.
در ابتدا برای به روز شدن باید تغییر را بپذیریم. فناوری تأثیر چشمگیری در صنعت نشر داشته و دارد. فن آوری‌هایی که در حال حاضر صنعت نشر را شکل می‌دهند شامل: روزنامه‌های آنلاین، چاپ بر اساس تقاضا و کتاب‌های الکترونیکی است. این فن آوری به چند دلیل مهم است. اول از همه، فناوری دیجیتال از نظر جغرافیایی و زمانی هیچ محدودیتی ندارد. کتاب‌ها، مجلات و روزنامه‌ها را می‌توان در هر زمان و هر مکان منتشر، بازاریابی، خرید و خواند. دوم، قدرتی که از توزیع فیزیکی به دست می‌آمد در واقع از بین رفته است. خرده فروشان یا فروشندگان دیگر نمی‌توانند مانند قبل بر رفتار خرید و فروش تأثیر بگذارند زیرا چاپ سنتی دیگر تنها راه انتشار محتوا نیست. سوم، توزیع نسخه‌های الکترونیکی بعضی از کتاب‌ها رایگان است و بنابراین هزینه‌های نهایی تولید یک کتاب یا مجله ممکن است بسیار پایین‌تر از آنچه که در روش سنتی بود باشد. با این وجود هزینه‌های ثابت افزایش پیدا خواهد یافت، زیرا امکان دارد برای انتشار دیجیتال در شبکه سرمایه‌گذاری بالایی نیاز داشته باشد. علاوه بر این، در این موقعیت محتوای منحصر به فرد نیز اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. جنبه‌هایی مانند سرعت توزیع دیجیتال و دسترسی انحصاری برای مشتریان نیز ارزش بیشتری دارد. پس پذیرفتن تغییرات یک اصل مهم در همگام شدن جهت توسعه است.
در این میان نشر الکترونیک چقدر می‌تواند به کمک صنعت نشر و اهالی این حوزه بیاید؟
شناخت بازار الکترونیک از جمله فن‌آوری‌های به روز دنیای نشر است که نباید از آن غافل شد. در حال حاضر بازار کتاب الکترونیکی در وضعیت رشد خود قرار دارد و بنابراین می‌توان امید داشت تا بتواند بازار نشر را مجددا احیا کند. از مزایای کتاب‌های الکترونیکی نسبت به تامین سنتی کار سرعت و کوتاه‌تر شدن پروسه کار است. این امر منجر به کاهش هزینه‌ها می‌شود که در نتیجه سود بیشتری برای ناشران و نویسندگان به همراه دارد که می‌تواند در وحله اول منجر به کاهش قیمت کتاب برای خوانندگان شود. اما، متاسفانه دیجیتال‌سازی معایب خود را هم به همراه دارد. همانند صنعت موسیقی و فیلم، ناشران کتاب‌های الکترونیکی خطر کپی شدن و انتشار غیرقانونی کتاب‌هایشان در اینترنت را دارند که البته می‌توان کتاب‌های الکترونیکی را با رمزگذاری و فشرده‌‌سازی از سرقت محافظت کرد. در واقع باید گفت از تأثیرات فناوری‌های جدید این است که مرزهای جغرافیایی و زمان از بین رفته است. عرضه و تقاضا در صنعت نشر به دلیل ورود فن آوری‌های جدید تغییر کرده است. تقاضا برای چاپ‌های سنتی کاهش یافته که منجر به پایین آمدن قیمت تعادل در بازار می‌شود. این را می‌توان با اثر جایگزینی توضیح داد. با این حال، در اینکه کتاب‌های الکترونیکی و همچنین روزنامه‌های آنلاین جایگزین کتاب‌ها و روزنامه‌های چاپی سنتی هستند، اختلاف نظر زیادی وجود دارد. کتاب‌های الکترونیکی جایگزین اطلاعات تحقیق، مانند مقالات دانشگاهی هستند. برعکس، افرادی که دوست دارند در اوقات فراغت خود کتاب بخوانند جایگزین کتاب سنتی نسخه الکترونیکی نمی‌شوند. برای روزنامه‌های آنلاین محققان نیز همین اختلاف نظر را دارند.
با توجه به رشد سریع فناوری‌ها چاپخانه‌داران چه كارها و اقداماتي را بايد براي به روزرساني خود دنبال كنند؟
اولین اقدام در به روزرسانی صنعت چاپ استفاده از یک سیستم مدیریت یکپارچه‌ای است که تمام فرایندهای یک چاپخانه را در یک چارچوب کامل ادغام کند، در واقع برای مثال به صورت یک مجتمع تمامی خدمات را ارائه دهند. این مدیریت یکپارچه چاپخانه‌داران را قادر می‌سازد تا به عنوان یک واحد، واحد با اهداف واحد کار کنند.خ وشبختانه ما در صنعت چاپ ایران با چهره‌هایی که همیشه پیشگام در جهت توسعه و فن‌آوری و مدیریت یکپارچه بوده‌اند روبرو بودیم. کسانی مثال‌زدنی مثل جناب آقای پیشعلی و جناب آقای احمدی جناب آقای نیکجو، جناب آقای نام‌آور و خیلی از افرادی که حقیقتا در این زمینه همیشه پیشرو بودند. در صنعت چاپ، دیگر نمی‌توان با همان نسخه‌های قبلی کار کرد. به نظر من افراد باهوش جدیدترین روش‌ها و فرصت‌ها را برای گسترش دامنه تجارت خود در پیش می‌گیرند. شاید بتوان این چند فرایند که می‌تواند صنعت چاپ را مورد تحول قرار دهد را اینگونه معرفی کرد؛ امنیت مشتری، پذیرفتن تکنولوژی جدید، تغییر در طراحی،استفاده از فناوری هوش مصنوعیAI، دیجیتالی شدن، چاپ جوهر افشان، تصویب Cloud MPSو استقبال از چاپ‌های سفارشی برای مشتری.
با گسترش چاپ ديجيتال و كمبود نقدينگي در اين صنعت فعالان بخش سنتي چاپ چه بايد بكنند؟
با توجه به تمام صحبت‌هایی که داشتیم نمی‌توانیم از اهالی صنعت چاپ و نشر انتظار داشته باشیم به راحتی بتوانند از این انتقال تکنولوژی عبور کنند. مضاف بر اینکه در حال حاضر شرایط سخت تحریم و افزون بر آن کویید ۱۹ مزید بر علت شده است. انتظار می‌رود دست‌اندرکاران و متولیان امر با در نظر گرفتن شرایط خاص این صنعت با در اختیار دادن تسهیلات با بازپرداخت سود کمتر و زمان طولانی‌تر در بازپرداخت و همچنین معافیت از مالیات بتوانند کمکی به این بدنه از صنعت کنند تا اهالی صنعت چاپ و نشر به توانند از این شرایط به سمت تحول طی طریق کنند.