هرچند ایجاد برخی مشکلات برای اولین دوره برگزاری یک رویداد بزرگ در بستر مجازی قابل قبول است، اما نمی‌توان اتفاقاتی از جنس آنچه نمایشگاه مجازی کتاب تهران در این سه روز تجربه کرد و ضعف‌های فنی و کارکردی پلتفرم برگزاری را به پای اولین تجربه نوشت و از آن چشم پوشید.
سه روز از آغاز اولین نمایشگاه مجازی کتاب تهران می‌گذرد. رویدادی که قرار است جای خالی نمایشگاه بین المللی کتاب تهران، که اردیبهشت هر سال مهمترین اخبار فرهنگ و هنر را به خود اختصاص می‌داد، برای ناشران و اهالی مطالعه پر کند. اواخر تیر امسال بود که به صورت قطعی مشخص شد طوفان کرونا نمایشگاه بین المللی کتاب تهران را هم بی‌نصیب نگذاشته و برگزاری حضوری این نمایشگاه منتفی خواهد بود. اوج گرفتن‌های شیوع کرونا در کشور، تعطیلی‌های چندباره فروشگاه‌های کتاب و رو آوردن مردم به فضای مجازی در یکسال گذشته صنعت نشر کشور را هم مانند بسیاری از مشاغل دچار مشکل کرده است و حالا مسئولان برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب معتقدند که این نمایشگاه بخش قابل توجهی از این مشکلات را جبران خواهد کرد. نمایشگاهی که البته از ابتدای جدی شدن احتمال برگزاری، نگرانی‌هایی در فضای نشر کشور ایجاد کرد که عموما در روز‌های ابتدایی برگزاری نمایشگاه محقق شدند.
صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در افتتاحیه نمایشگاه درباره آسیب‌های وارد شده به نشر در طول دوران شیوع کرونا گفت: «یکی از حوزه‌هایی که متأثر شده است و هنوز هم ادامه دارد صنعت نشر جهان و ایران است. ما در این یک سال متأثر از این شرایط صنعت نشر، آسیب‌هایی دیده ایم که برآورد دقیقی از خسارات وجود ندارد، اما طبق نظرسنجی که پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات از جامعه نشر انجام داد و در آذرماه منتشر کرد نشان می‌دهد ۶۰ درصد ناشران معتقدند صنعت نشر در طول یکسال اخیر از جوانب مختلف افزون بر از ۴۰درصد به خسارت دیده است.
او با بیان اینکه ۶۹.۳ درصد ناشران در یک نظرسنجی برای فروش کتاب‌هایشان فضای مجازی را انتخاب کرده بودند و ۵۰ درصد ناشران از این طریق کتاب فروخته‌اند، نمایشگاه مجازی کتاب تهران را تجربه‌ای جدید و ارزشمند دانست و در حمایت از آن گفت: «نمایشگاه مجازی کتاب می‌تواند ما را به عدالت فرهنگی نزدیک‌تر کند و مرز‌های جغرافیایی را درنوردد و انسان را مخاطب قرار دهد.»
کاهش هزینه‌ها و کاهش تخلفات هم دلیل دیگری بر اهمیت نمایشگاه مجازی کتاب تهران بود و صالحی در این باره اضافه کرد: «یک ناشر شهرستانی وقتی می‌خواست برای نمایشگاه فیزیکی به تهران بیاید، باید سختی‌ها و مسائل زیادی را پشت سر می‌گذاشت، اما حالا این‌گونه نیست؛ بنابراین هزینه‌های بالادستی کاهش پیدا کرده است و شاهد فضای سالم‌تری در زمینه فرهنگ و اقتصاد خواهیم بود.»
مزایای نمایشگاه مجازی کتاب البته بر کسی پوشیده نیست، اما روندی که در سه روز ابتدایی این نمایشگاه وجود داشت، ضعف‌های متعددی را نشان می‌دهد که نمی‌توان دلیل آن را اولین تجربه برگزاری این نوع از نمایشگاه دانست.
ایوب دهقانکار رئیس نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران و مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران درباره روند کار‌هایی که برای برگزاری این نمایشگاه انجام شده در آستانه افتتاحیه گفت: «خانه کتاب و ادبیات ایران به عنوان مجری برگزاری این رویداد فرهنگی چهار ماه زمان داشت که در این مدت، با وجود شرایط خاص کرونا و محدودیت‌های ناشی از آن، ادغام موسسات زیر مجموعه معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و اجرای فعالیت‌های معمول این مجموعه شامل برگزاری دو طرح حمایتی از کتابفروشان، بیست و هشتمین هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران، سیزدهمین دوره جایزه ادبی جلال آل احمد، هفدهمین دوره جشنواره نقد کتاب و پانزدهمین دوره جشنواره بین‌المللی شعر فجر و... برنامه‌ها و فعالیت‌های برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب را دنبال کند.»
با وجود این مسائل اما در طول مدتی که از قطعی شدن عدم برگزاری نمایشگاه حضوری تا زمان اعلام رویداد مجازی وجود داشت، از روند برنامه ریزی‌ها برای برگزاری این رویداد بزرگ در حوزه کتاب و نشر ، هیچ اطلاعی در دست نبود و استدلال مدیران برگزار کننده این بود که این اتفاق برای اجرای پروژه در آرامش و به دور از جنجال‌های رسانه‌ای است. با این وجود حتی ناشران بسیاری تا روز‌های منتهی به برگزاری این رویداد از نحوه و پلتفرم برگزاری آن مطلع نبودند! راهبردی که البته در نهایت خروجی مطلوبی هم به همراه نداشت.
از دسترس خارج شدن سایت نمایشگاه در روز دوم به دیل حجم مراجعات و اطلاعیه‌ای که خانه کتاب و ادبیات در روز اول بهمن منتشر کرد و در آن از مردم خواست تا مراجعه به سایت را در ساعات مختلف روز انجام دهند، نشان‌دهنده ضعف فنی پلتفرم برگزاری بود. استقبالی که البته به سادگی قابل پیش‌بینی بود و ناشران بسیاری قبل از آغاز نمایشگاه درباره فراهم نبودن زیرساخت‌های فنی لازم برای برگزاری این رویداد ابراز نگرانی کرده بودند.
از سوی دیگر روند جستجو، انتخاب و خرید کتاب در سایت نمایشگاه هم مشکلات کمی ندارد. مشکل اول در نتیجه جستجوی عبارت نمایشگاه در اینترنت خودش را نشان می‌دهد. وقتی با جستجوی این عبارت صفحه اصلی نمایشگاه نمایش داده نمی‌شود و صرفا صفحه خرید کتاب با لوگوی خانه کتاب است که به کاربران نمایش داده می‌شود. صفحه‌ای که امکاناتی مثل جستجوی ناشران و برنامه‌های جانبی در آن وجود ندارد.
در وهله بعد اما امکانات کم سایت خودنمایی می‌کند. نبود هیچگونه دسته‌بندی کاربردی در جستجوی ناشران و همینطور فیلتر‌هایی برای دسترسی سریع‌تر و آسان‌تر مخاطب به کتاب‌ها، مثل دسته پرفروش‌ها، تازه‌ها یا دسته بندی موضوعی کتاب‌ها در هر نشرو نداشتن اطلاعات مناسب برای تصمیم‌گیری درباره خرید در صفحات بارگزاری شده کتاب‌ها در سایت از کمبود‌هایی است که با وجود سادگی، در سایت تعبیه نشده‌اند و البته فرآیند دسترسی به کتاب و به تبع آن خرید را نیز با سختی روبرو کرده‌اند.
این موارد را باید به اطلاع رسانی کم نمایشگاه در سطح شهر، مشکلاتی که دانشجویان و اقشار دیگر در استفاده از بن کتاب با آن روبرو شده‌اند، پیدا نشدن برخی ناشران یا کتاب‌ها در قسمت جستجوی سایت و خطا‌هایی که در روند جستجو تا خرید ایجاد می‌شود اضافه کرد.
با این وجود ایوب دهقانکار در دومین روز نمایشگاه اعلام کرد که پس از ارتقاء فنی و در دسترس قرار گرفتن سایت نمایشگاه و آغاز بازدید و فروش کتاب در سایت از ساعت ۱۳ امروز پنج شنبه (دوم بهمن ماه) به طور میانگین در هر ساعت ۲۵۰ میلیون تومان کتاب توسط مردم خریداری شده است. امیر حسین کریمی مدیر منطقه پستی منطقه جنوب غرب تهران هم گفت: «با گذشت سه روز از نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران بیش از ۱۶ هزار بسته پستی کتاب از سوی ناشران تحویل پست شده است که از این تعداد ۱۲۱۷ بسته به مناطق مختلف کشور ارسال شده است.»
هرچند ایجاد برخی مشکلات برای اولین دوره برگزاری یک رویداد بزرگ در بستر مجازی قابل قبول است، اما نمی‌توان اتفاقاتی از جنس آنچه نمایشگاه مجازی کتاب تهران در این سه روز تجربه کرد و ضعف‌های فنی و کارکردی پلتفرم برگزاری را به پای اولین تجربه نوشت و از آن چشم پوشید.
با این وجود برای قضاوت درباره ادعا‌هایی که مسئولان برگزاری نمایشگاه درباره نقاط قوت آن مثل عدالت فرهنگی و کمک به اقتصاد ضربه دیده نشر دارند، باید منتظر ماند و عملکرد نمایشگاه و خصوصا شبکه توزیع کتاب را در روز‌های باقی مانده دید. توزیعی که البته به نظر می‌رسد با سازوکار فعلی چندان رضایت مخاطبان کتاب را هم تامین نکند.