در شرایط فعلی هیچ نکته مثبت و امیدوارکننده‌ای نه در حوزه نشر نه در حوزه کتاب و کتابخوانی دیده نمی‌شود؛ چون مسئولان به فکر تغییر و تحول در این بخش نیستند.
در چند سال اخیر مشکلات اقتصادی ناشی از تحریم‌ها و محدودیت‌های کرونایی اقتصاد کشور و معیشت مردم را تحت‌تأثیر قرار داده است. تمام مشاغل و اصناف متاثر از این شرایط روزهای سخت و پرچالشی را پشت سر گذاشته‌اند و هنوز هم با آن دست به گریبانند. در سال جاری با توجه به تغییر و تحولات سیاسی و شروع واکسیناسیون ویروس کرونا این امیدواری وجود دارد که با احیای برجام و فروکش کردن ویروس کرونا در آینده‌ای نزدیک گشایشی در اقتصاد کشور و زندگی مردم ایجاد شود. یکی از عرصه‌هایی که در سال‌های اخیر به‌شدت آسیب‌دیده و زیر بار مشکلات فرهنگی و اقتصادی کمر خم کرده، صنعت نشر کتاب است. حال سؤال اینجاست که با توجه به گمانه و تحلیل‌های مثبتی که برای سال ۱۴۰۰ وجود دارد، ناشران و فعالان حوزه نشر و کتاب چه دیدگاه و چشم‌اندازی از صنعت نشر کتاب در سال ۱۴۰۰ دارند؟
سال ۱۴۰۰ شروع خوبی نداشتیم
«سال جدید شروع خوبی نداشتیم؛ چون پس از پایان تعطیلات نوروزی و به محض بازگشت به‌کار اعلام شد که به‌دلیل خیزش دوباره ویروس کرونا باید کسب‌وکارمان را تعطیل کنیم.» مدیر نشر روزگار با بیان این جمله به همشهری می‌گوید: «امسال هزینه‌هایی مانند نرخ چاپ و صحافی، حقوق‌ها و دستمزدها و همچنین قیمت کاغذ و زینک و دیگر محصولات صنعت نشر به‌شدت افزایش پیدا کرده است. سهمیه کاغذی هم که وزارت ارشاد و فرهنگ اسلامی از طریق اتحادیه ناشران در اختیارمان قرار می‌دهد، معمولاً کمتر از حد نیاز ماست. به همین دلیل گاهی مجبور می‌شویم که برای تامین نیازمان سمت بازار آزاد برویم و کاغذ را با قیمت هر بند ۶۰۰ یا ۷۰۰ هزار تومان تهیه کنیم. تنها امیدواری ما این است که مذاکرات دولت با آمریکا برای احیای برجام و رفع تحریم‌ها به نتیجه برسد و در نتیجه قیمت دلار و به تبع آن قیمت کاغذ و دیگر ملزومات صنعت نشر برای تولید کتاب کاهش پیدا کند، تا هم قیمت کتاب ارزان‌تر شود و هم مردم بیشتر به سمت کتاب و کتابخوانی بروند و این کالای فرهنگی دوباره در سبد خانوار قرار بگیرد. واقعاً اگر معتقد هستیم که کشور ما یک کشور فرهنگی است و انقلاب ما متکی به قلم و فرهنگ و قرآن است که البته همین گونه هم هست، حتماً باید به سمت‌وسویی برویم که کالاها و بنگاه‌های فرهنگی ضعیف و نابود نشوند.»
محمد عزیزی می‌گوید: «دولت باید برای تداوم تولید کتاب و ماندگاری ناشران در عرصه نشر به‌صورت جدی از آنها حمایت کند. این حمایت‌ها می‌تواند در اشکال گوناگون و در قالب اختصاص کاغذ با نرخ دولتی و به اندازه نیاز ناشران باشد یا حتی دولت می‌تواند مانند گذشته برای تجهیز کتابخانه‌های عمومی کشور و کتابخانه‌های مساجد و ارگان‌های دیگر اقدام به خریداری کتاب از ناشران کند. همچنین در سال‌های نه چندان دور برای تولید کتاب وام‌هایی با بهره کم به ناشران داده می‌شد که چند سالی است قطع شده است. باتوجه به وضعیت موجود دولت باید پرداخت این قبیل وام‌ها را به ناشران از سربگیرد تا شاید اندکی از بار مشکلات اقتصادی آنها کاسته شود. با حمایت‌هایی از این دست، می‌توان امیدوار بود که صنعت نشر سرپا بماند و از سقوط رهایی یابد. امیدوارم ادامه امسال، سال خوبی برای تولید آثار فرهنگی، ادبی و هنری باشد.»
مسئولان به فکر تغییر و تحول نیستند
«من به سال ۱۴۰۰ نگاه مثبتی درخصوص حوزه نشر و کتاب ندارم؛ ضمن اینکه در این ۳ ماه گشایشی ندیده‌ام؛ به‌نظرم چون مسئولان نمی‌خواهند هیچ تغییر و تحولی در این حوزه ایجاد کنند.» مدیر نشر گل‌آذین با بیان این جمله به همشهری می‌گوید: «سال ۱۴۰۰ چرا باید با سال‌های قبل تفاوت داشته باشد؟ وقتی حتی یک قدم مثبت برای بهبود اوضاع توسط هیچ نهاد و ارگانی برداشته نمی‌شود؟! متأسفانه در شرایط فعلی هیچ نکته مثبت و امیدوارکننده‌ای نه در حوزه نشر و نه در حوزه کتاب و کتابخوانی دیده نمی‌شود؛ چون مسئولان به فکر تغییر و تحول در این بخش نیستند. تصور من این است که امسال هم به هیچ عنوان نباید انتظار تغییر رویه و تحولات مثبت در این حوزه را داشت؛ چون تا چندروز دیگر که انتخابات برگزار می‌شود و تا آن زمان دولت و دستگاه‌های مربوط به حوزه فرهنگ، کوتاه و موقت به کارشان ادامه می‌دهند. بعد از انتخابات هم چندماه طول می‌کشد تا دولت و کابینه جدید به‌طور کامل مستقر شود و شکل بگیرد تا امور و شرایط کشور دوباره به روال عادی خود برگردد.»
پروین صدقیان با بیان این که مهم‌ترین مسئله نشر، کاغذ و کمبود آن در شرایط فعلی است، ادامه می‌دهد: «هم‌اکنون قیمت کاغذ به‌شدت افزایش پیدا کرده و به مرز هر بند یک‌میلیون تومان رسیده است که این افزایش قیمت نتیجه حضور دلال‌هاست. با این قیمت بالای کاغذ دیگر نمی‌توان کتاب چاپ کرد و به تبع آن کسی هم نمی‌تواند کتاب بخرد. سال گذشته یک نمایشگاه مجازی کتاب برگزار شد که با همه مشکلاتی که داشت، بخش کوچکی از نقدینگی ناشران را جبران کرد، اما اگر این نمایشگاه امسال برگزار شود، دستاورد سال گذشته را نخواهد داشت؛ چون کتاب بسیار گران شده است. همچنین در سال‌های نه چندان دور که اوضاع اقتصادی بهتر بود و قیمت کاغذ افزایش پیدا نکرده بود، تیراژ کتاب به ۵ هزار نسخه هم می‌رسید، اما دیگر کتاب با چنین تیراژهایی چاپ نمی‌شود. در آن سال‌ها وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هم خیلی خوب از ناشران کتاب می‌خرید و اقدام به تجهیز کتابخانه‌های عمومی می‌کرد، اما اکنون تیراژ کتاب به ۱۰۰ یا ۱۵۰ نسخه رسیده است و دیگر خبری هم از حمایت‌های وزارت ارشاد از ناشران نیست.»
افزایش قیمت‌ها شوکی برای فعالان حوزه کتاب
«افزایش بی‌رویه و ناگهانی قیمت کاغذ و دیگر ملزومات چاپ در سال جدید مانند شوکی بود که بر همه فعالان حوزه کتاب وارد شد و این موضوع گرانی کتاب را به‌دنبال داشت. »
اعظم کیان‌افراز، مدیر انتشارات افراز با بیان این جمله به همشهری می‌گوید: «در سال جدید قیمت‌ها به‌شدت افزایش یافته و تمام ملزومات چاپ گران شده است؛ به‌عنوان مثال در اسفندماه سال گذشته قیمت کاغذ در بازار آزاد حدود بندی ۲۵۰ هزار تومان بود، اما امسال به‌طور ناگهانی به ۵۵۰هزار تومان و حتی ۶۰۰ هزار تومان هم رسیده است؛ افزایش چشمگیری که دور از تصور همه بود. سال گذشته حتی اگر کتاب‌های‌مان را با کاغذ آزاد هم به چاپ می‌رساندیم با این همه قیمت کتاب معقولانه بود، اما امسال با این افزایش قیمت چگونه می‌توان از گران شدن کتاب جلوگیری کرد و آن را با قیمت مناسب به‌دست مخاطب رساند؟ با این اوضاع چگونه می‌توان نگاه مثبتی به سال‌جاری داشت؟ کتاب همیشه و هر زمانی در کشور ما کالای فرهنگی ارزانی بوده است و این دیدگاه در مردم نهادینه شده است که برای خرید کتاب باید بهای کمی بپردازند، حال با اوضاع کنونی و با این قیمت‌های گزاف نباید انتظار داشت که مخاطب آن را پس نزند! در مجموع همیشه بخش فرهنگی به‌ویژه حوزه کتاب طوری بوده که مردم انتظار دارند قابل دسترس و ارزان باشد؛ بنابراین مسئولان مربوطه باید فکری به حال این حوزه کرده و بستری را فراهم کنند تا قیمت ملزومات چاپ کاهش یابد و کتاب، این کالای فرهنگی جذاب با قیمتی مناسب به دست اهالی و دوستداران آن برسد.»
وضعیت نابسامان چرخه تولید و نشر
« ایران سرانه مطالعه پایین است؛ به همین دلیل این گرانی‌ها و افزایش قیمت ملزومات چاپ که از ابتدای امسال شاهد آن بودیم، باعث می‌شود تا چاپ کتاب به‌صرفه نباشد. »
علیرضا رئیس‌دانا، مدیر انتشارات نگاه با بیان این جمله به همشهری می‌گوید: «شروع سال ۱۴۰۰ با گرانی‌ها همراه بوده است و با این افزایش قیمت کاغذ به‌عنوان کالای استراتژیک و دیگر ملزومات چاپ و رکود اقتصادی ناشی از کرونا در جامعه باعث شده تا در ماه‌های اخیر کتاب زیادی منتشر نشود. به این ترتیب، مشکلات عمده‌ای پیش‌روی حوزه نشر و تولید کتاب وجود دارد، ناشران با ضررهای فراوانی روبه‌رو شده‌اند و سرمایه آنها هنوز برنگشته تا بتوانند برای تولید کتاب‌های آینده سرمایه‌گذاری کنند. به‌عبارت دیگر، چرخه تولید و نشر در وضعیت بد و نابسامانی قرار دارد. نیاز است تا دولت به فعالان این حوزه کمک کند؛ البته باتوجه به اینکه دولت فعلی در انتهای کار خود است، نمی‌توان انتظار داشت که گره‌گشای این مشکل باشد. تنها امیدواری ما این است که دولت بعدی رویکرد مثبتی به حوزه نشر و در مجموع کتاب داشته باشد و اقدامات مؤثری در این راستا انجام دهد.»