لوح‌های گلی

 لوح گِلی در خاور نزدیک باستان به‌عنوان یک رسانهٔ نوشتاری به‌ویژه برای نوشتن به خط میخی استفاده می‌شد و ابتدا در ۳۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح استفاده شده‌اند. این روش در سراسر عصر برنز و عصر آهن مورد استفاده قرار می‌گرفت.

کهن‌ترین کتاب‌هایی که می‌شناسیم بر روی لوح‌های گلی نوشته شده‌اند. نویسه‌های خطوط نخستین بین‌النهرین که میخی‌شکل بودند با استفاده از ابزار تیز و نازکی به نام سوزنک حکاکی یا نیشک بر روی قطه‌های کوچک، باریک و خیس لوح گلین نوشته می‌شدند.

کاغذ های پاپیروس

پاپیروس گیاه آبزیِ علف‌مانندی است که ساقه سه‌وجهیِ بدون پوست و چوب دارد و حدود ۲۴۰۰ سال پیش از میلاد مسیح استفاده می‌شده است و در آب‌های جاری به عمق 90 سانتی‌متری رشد می‌کند. مصریان باستان اولین کسانی بودند که از گیاه پاپیروس، کاغذی ‌ساختند که به همان نام پاپیروس مشهور شد و امروزه نیز به صورت واژهٔ Paper در زبان انگلیسی ماندگار شده است.  استفاده از این نوع کاغذها بعد از رشد و تکامل نظام‌های نوشتاری  حدود ۶۰۰ سال قبل از میلاد مسیح به اوج خود رسید و آثار مکتوب زیادی در زبان‌های مختلف را رقم زد.

توسعهٔ زبان‌های نوشتاری

حدود ۶۰۰ سال قبل از میلاد مسیح، فرهنگ‌های مدیترانه‌ای آرام آرام به نوعی نظام نوشتاری مشابه رسیدند، نظامی که کلمات از چپ به راست نوشته می‌شد، برعکس زبان‌های عربی و عبری. البته اولین کتاب با یک زبان نوشتاری احتمالاً همان کسانی هستند که از خط میخی از جمله به زبان سومری با بیش از 5000 سال قدمت استفاده می‌کردند. یا احتمالاً مصر باستان. ما برخی از نشانه‌ها را داریم که کاملاً مفهوم نوشتار نمی‌توان به آن اطلاق کرد و قدمت آنها به هزاران سال قبل از سومری­ها بازمی‌گردد و قدیمی‌ترین آن حدود 70،000 سال قدمت دارد و ممکن است فقط یک طرح باشند تا اینکه هر نوع معنی کلامی داشته باشند، اما گفتن دقیق زمان خط نوشتاری دشوار است. اولین اثر اصلی ادبیات به‌طورکلی حماسه گیل‌گمش با قدمت حدود 4000 سال در نظر گرفته می‌شود.

کاغذ های پوستی (پارشمنت)

حدود ۲۰۰ تا ۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح، لایه‌های نازکی از مواد که از پوست گوسفندان و یا دیگر دام‌ها ساخته می‌شد، برای جایگزینی کاغذهای پاپیروس مورد استفاده قرار گرفت. گفته می‌شود ابتدا این عمل توسط یک تاریخ‌دان یونانی به نام هرودوتوس انجام شده‌است‌‌. به تدریج، پارشمنت‌ (کاغذ های پوستی) تبدیل به مادهٔ اصلی برای تولید کاغذ شد و حتی کتاب‌خانه‌هایی با این نوع کتب تاسیس گردید.

اختراع کاغذ

کاغذ در حدود ۱۰۰ سال قبل از میلاد در چین اختراع شد. در سال ۱۰۵ میلادی ، تحت امپراتور سلسله هان Ho-Ti ، یک مقام دولتی در چین به نام Ts’ai Lun اولین کسی بود که صنعت کاغذ سازی را آغاز کرد. به نظر می رسد که ابتدا کاغذ را با مخلوط کردن پوست ریز خرد شده توت و کنف که با آب مخلوط کرده ، آن را صاف کرده و سپس آب آن را بیرون آورده و می گذارد تا در آفتاب خشک شود. حدود ۴۰۰ سال بعد از میلاد مسیح، نقاشی و تصویر‌ساز‌هایدمختلفی هم به داستان‌ها و کتاب‌ها اضافه شد.

چاپ کتاب

تا سال ۸۶۸ میلادی، تمام کتاب‌های منتشر شده دست‌نویس بوده‌اند.دنویسندکان معمولا دو یا سه نسخه می‌نوشتند و از آن‌ها در کتاب‌خانه‌ها مراقبت می‌شد. در سال ۲۲۰ میلادی، تکنیکی جهت کپی برداری از پارچه‌ها به وجود آمده بود که به تدریج افراد توانستند از آن برای کپی‌برداری از کتاب‌های دست‌نویس استفاده کنند و از این طریق توانستند حروفی که بر روی چوب نوشته شده‌بود را روی کاغذ بیاندازند و صنعتی شبیه صنعت چاپ را شروع کنند.

دستگاه‌های ماشین‌نویسی

اولین دستگاه ماشین‌نویسی به حدود سال ۱۰۴۰ میلادی برمی‌گردد. این اختراع دوباره در چین انجام شده‌ بود و شامل تکه‌هایی چوبی بود که روی آن علایم و حروف نوشته شده بود، با استفاده از جوهر حروف بگونه‌ای به کاغذ برخورد می‌کردند که قابلیت  چاپ و نوشتن را ایجاد می‌کردند. اما در سال ۱۴۳۹ اولین دستگاه تایپ قابل حمل در اروپا اختراع شد و توانست انقلابی در این صنعت ایجاد کند. این دستگاه از بخش‌های فلزی درست شده بود و کارایی و استحکام بیشتری داشت. در ابتدا هم از این دستگاه برای نشر انجیل استفاده شد.

چاپخانه‌ها

در سال ۱۵۰۰ میلادی، صنعت چاپ انقلابی دیگر را تجربه کرد. صنعت چاپ نه‌تنها سرعت بیشتری گرفته بپد، بلکه هزینهٔ انجام آن بسیار پایین آمده بود. کتاب‌ها قیمت‌های معقول پیدا کردند و توسط بیشتر افراد در جامعه قابل تأمین بودند. در این مقطع زمانی، روزنامه‌ها به تولید انبوه رسیدند و نویسنده‌ها رمان‌های طولانی و پرطرفدار می‌نوشتند.

اولین کتاب انتشار یافته

انتشارات کمبریج در حقیقت قدیمی‌ترین چاپخانه‌ٔ دنیاست و در سال ۱۵۳۴ توسط هنری دوم تاسیس شد. در سده های 15تا 18 نشر فعالیت مستقل نداشت. در قرن 19 عصر جدیدی در نشر آغاز شد.زیرا فناوری  در این عرصه باعث تاثیرات بسیار چشمگیری شد. مثل: استفاده از نیروی بخار در قرن 20 افزایش دانشگاه ها و انتشار وسیع تر روزنامه ها باعث وسعت بیشتر این عرصه شد. پس از جنگ جهانی سه انقلاب بر تمام جنبه های زندگی بشر تاثیر گذاشت.

مسائل مربوط به حق مالکیت

در قرن ۱۹، محتوای چاپ شدهٔ زیادی منتشر گردید و در عین حال، آثار نویسندگان مختلف از کشور‌های مختلف به صورت گسترده در نقاط مختلف فروخته می‌شد و هیچ‌گونه حقی برای صاحبان اثر وجود نداشت. این مسأله راه را برای قوانین جدیدی باز کرد و اینگونه قوانین مربوط به کپی رایت و حق مالکیت ایجاد گردید و تقریبا توسط بیشتر کشورها پذیرفته شد و همچنان در دنیا اجرا می‌شود.

نشر الکترونیکی

رایانه رایج ترین ابزار الکترونیکی  در زندگی بشر است که باعث به وجود آمدن انقلاب الکترونیکی شد. نشر الکترونیکی اولین باز در سال 1985در نوشته ای از پاول برینرد به کار رفت. او می گفت برای نشر به دو سخت افزار نیاز داریم : رایانه و چاپگر

نشر الکترونیکی پسامدرن زمانی به کار رفت که صنعت چاپ دیگر کتاب و مواد نوشتاری را ماده اصلی خود نمی دانست. اکنون هم با ظهور ابزارهای کتاب‌خوان مانند کیندل این صنعت به مرحله جدیدی وارد شده است. امروزه نویسندگان حتی می‌توانند هرکتابی را خود به چاپ برسانند و یا در محیط‌های الکترونیک بفروشند.

کتاب‌های صوتی

امروزه کتاب‌های بسیاری به صورت صوتی هم منتشر می‌شوند و با ظهور سایت‌هایی مانند Amazon, audible و ACX این امر تبدیل به صنعتی جدید شده است. شاید به‌نظر بعضی کار خسته کننده‌ای باشد، اما گوش دادن به فایل‌های صوتی یک رمان و یا یک کتاب چیزی است که بسیاری از نوجوانان این روزها به خواندن کتاب ترجیح می‌دهند.

مترجم: نوید نصرالهی شهری