نمایشگاه مجازی کتاب تهران که کار خود را از یکم بهمن آغاز کرده برای دومین بار تمدید شد، با اما و اگرهایی رو به رو بود. از اعتراض برخی سایت‌های فروش کتاب و کتابفروشان به بخش فروشگاهی تا اختلالات دو روز نخست نمایشگاه، شرایط نمایشگاه را پیچیده کرده بود اما مشکلات در روز جمعه (دومین روز نمایشگاه) تا حد زیادی برطرف شد و اکنون نمایشگاه به روال مناسب خود رسیده تا جایی که خرید مخاطبان به رقم ۵۰ میلیارد تومان نزدیک می‌شود.

رییس نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران، با سپاسگزاری از استقبال مردم و همراهی ناشران، گفت: برای اختلالات دو روز اول از همه مخاطبان نمایشگاه عذرخواهی می کنیم. اکنون همه کارها روی روال افتاده است و ناشران پس از کمی استفاده از سامانه به سیستم عادت کرده و مردم هم  به‌خوبی با آن آشنا شدند.

نمایشگاه مجازی کتاب تهران، یک ابررویداد است

دهقانکار در توضیح اینکه با وجود همه پیش‌بینی‌ها چرا سایت دو روز از دسترس خارج شده بود، بیان کرد: در کارهای اجرایی هرچقدر از قبل تمهیدات اندیشیده شود باز هم در عمل ممکن است اتفاق دیگری بیفتد. کاری در سطح نمایشگاه مجازی کتاب تهران، در واقع یک ابر پروژه چه در حوزه فناوری و زیرساخت و هم در بحث مجازی و حتی کارهای غیرمجازی و بحث لجستیک پشتیبانی مالی اداری و حتی پشتیبانی است.

نمایشگاه مجازی کتاب تهران یک ابررویداد است که پروژه‌های بسیار بزرگی را درون خود جای داده و البته کار ما با پایان نمایشگاه، تازه آغاز خواهد شد و پس از انجام خرید توسط مردم و ارسال آن توسط پست بخش مهمی از کار ما در مرحله پشتیبانی است.

مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران ادامه داد: در فرآیند بزرگی مثل نمایشگاه کتاب، به عنوان مجری می‌دانستیم اقتضائات نمایشگاه‌های فیزیکی و خواسته مردم چیست و یقین داشتیم از این نمایشگاه هم استقبال می‌شود اما پیش بینی نمی کردیم این حجم از استقبال صورت بگیرد که تا کنون (روز پنجم نمایشگاه) نزدیک به ۷۰۰ میلیون درخواست در سامانه ثبت شده و پاسخ درست را در یک یا کمتر از یک ثانیه گرفته است.

ویژگی‌های متمایز سامانه نمایشگاه

دهقانکار اضافه کرد: سایت نمایشگاه ویژگی مهمی دارد که از همه سامانه‌های کشور متمایز است و حتی در دنیا نظیر آن کمتر دیده شده، خدماتی که این سایت به مخاطب می‌دهد، بسیار متفاوت و گسترده است .سایت‌های فروش بزرگی را در کشور و در دنیا می شناسیم، ما هیچ کدام از آنها به سامانه ثبت احوال نیازی ندارد و هیچ کدام بن خرید روی آن سوار نیست، سامانه‌ای به طور مستقیم به سایت پست متصل نیست، هیچ سایت فروشی به بانک اطلاعاتی یک نهاد دولتی مثل خانه کتاب دسترسی نداشته است.

وی با اشاره به دسترسی مخاطبان، به اطلاعات ثبت شده در پایگاه اطلاعاتی خانه کتاب، گفت: در این نمایشگاه بیش از ۳۵۰ هزار رکورد را در دسترس مخاطب گذاشتیم و هر جست‌وجو در میان این حجم از اطلاعات به دست مخاطب می‌رسد. در هر مرحله نیز کار پیچیده‌تر می‌شود وقتی بخواهید کتابی را تهیه کنید، اگر بن خرید هم داشته باشید در هر مرحله پیچیدگی کار سایت بهتر خود را نشان می‌دهد، آن هم وقتی که در یک لحظه ۵۰ هزار درخواست روی سیستم ثبت می‌شود.

دهقانکار ادامه داد: این موارد را در نظر بگیریم و این نکته که همه امکانات در یک برنامه شش روز است؛ نه یک برنامه بلندمدت برای یک سال یا بیشتر. خیلی از سایت‌های فروش آنلاین زمان اوج مراجعه ندارند، شاید مثل شب‌های عید یا شب یلدا یا در زمان تخفیف‌های مشخصی سایت‌شان شلوغ شود اما اینکه یک جمعیت میلیونی در بازه زمانی ۶ روزه که شده ۱۰روزه، وارد سایت شود، جای دیگری وجود ندارد و این حجم از خدمات را دریافت کنند.

هزینه سایت نمایشگاه مجازی، تنها ۲۰۰ میلیون تومان

رئیس نمایشگاه مجازی کتاب تهران به هزینه‌های ساخت سایت اشاره کرد و گفت: سایت‌های دیگر که خدمات فروش ارائه می‌دهند، سالانه چند صد میلیارد تومان هزینه راه‌اندازی یا حفظ سایت دارند و حتی چند ده میلیارد هزینه نگهداری ماهانه آن‌هاست. افتخار می کنیم که در خانه کتاب و ادبیات ایران همه این خدمات را با مبلغ حدود ۲۰۰ میلیون تومان به مردم ارائه کرده‌ایم.

ممکن است این سوال مطرح شود که چرا بیشتر هزینه نکردید؟ باید بگویم کل بودجه معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد که موسسه خانه کتاب و ادبیات هم زیر مجموعه آن است، در سال ۱۰۰ میلیارد تومان بوده سایت‌هایی در همین کشور وجود دارند که بیشتر از بودجه سالانه معاونت برای حفظ و ارتقای کار خود هزینه می‌کنند. بهتر است محدودیت بودجه ما دیده شود. از سوی دیگر هم سال اول بود و نمی‌دانستیم چه استقبالی صورت خواهد گرفت. برای در نظر گرفتن این نکته باید حجم بازدیدکنندگان پیش‌بینی شود اما استقبال بسیار از آنچه ما فکر می کردیم، فراتر بود.

دهقانکار با بیان این که دانش و فناوری نمایشگاه کتاب مجازی در کشور و در موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران بومی شد، اظهار داشت: یکی از وظایف و رسالت‌های خانه کتاب برگزاری نمایشگاه‌های فرهنگی در ایران و جهان است. ساده‌ترین کار برای ما این بود که پول کلانی به یک شرکت بیرونی بدهیم که سایت را برنامه نویسی کند و پشتیبانی و راه اندازی آن را به عهده بگیرد؛ اما حتی اگر پول آن را هم داشتیم این کار را نمی‌کردیم، حجم فروش اینترنتی نمایشگاه امروز نشان داد راه را به درستی طی کردیم و اکنون ۴۰ میلیارد تومان را نیز رد کرده ایم.

وی در توضیح این که چرا برخی ناشران بزرگ در نمایشگاه حاضر نیستند، گفت: برخی ناشران بزرگ در نمایشگاه هستند و برخی نیستند. ما نمی‌توانیم اجبار کنیم چه کسی در نمایشگاه حاضر باشد یا نباشد، ناشر هم چون تجربه اول بوده، نمی‌دانسته با چه چیز روبرو می‌شود و حق داشته که این ریسک را نپذیرد. امیدواریم باقی ناشران نیز در دوره‌های بعدی حضور داشته باشند.

در نمایشگاه مجازی کتاب تهران ناشرانی حضور دارند که در ۳۲ دوره نمایشگاه فیزیکی تهران شرکت نکردند

دهقانکار با تاکید بر این که در نمایشگاه فیزیکی هم برخی ناشران شرکت نمی‌کردند، افزود: ما از کسانی که در نمایشگاه شرکت کردند سپاسگزاری و به آن‌ها که در نمایشگاه حضور نداشتند حق می‌دهیم، این نمایشگاه مجازی تجربه اول ما و یک ضیافت فرهنگی بوده که همه در آن دعوت شدند، یک عده دعوت را پذیرفتند و برخی ممکن است معذوراتی داشته باشند.

دهقان کار در پاسخ به این سوال که با وجود فروشگاه‌های کتاب موجود چه نیازی به برگزاری نمایشگاه مجازی بود، گفت: این ایراد را نه‌فقط به نمایشگاه مجازی کتاب یا به نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، به هر نمایشگاه دیگری در جهان می توان وارد کرد. در همین نمایشگاه کتاب تهران که هر سال برگزار می‌شود وقتی کتابفروشان هستند، چرا برگزار می‌شود؟ نمایشگاه‌های دیگری در حوزه‌های مختلف مثل لوازم خانگی و مواد غذایی هم برگزار می‌شود که مراکز فروش آنها وجود دارد.

اقتضائاتی وجود دارد، اتفاقاتی در فضای نمایشگاهی می‌افتد که در هیچ کدام از این واحدها اتفاق نمی‌افتد، نمایشگاه یک گردهمایی بزرگ فرهنگی است، اکنون در نمایشگاه مجازی کتاب تهران ناشرانی حضور دارند که در ۳۲ دوره نمایشگاه فیزیکی تهران شرکت نکردند. این امکان را فضای مجازی به ما داده است در بخش بین‌الملل ما از اندونزی مهمان داریم.

رییس نمایشگاه مجازی کتاب تهران، با اشاره به وضعیت همه گیری کرونا ادامه داد: اگر منتظر نمایشگاه فیزیکی می‌ماندیم ممکن بود تا سال‌ها امکان برگزاری آن وجود نداشته باشد. در نمایشگاه مجازی، ناشران در حال فروش حق انتشار یا کپی رایت کتاب‌ها هستند. قراردادهای چاپ و انتشار می‌بندند و همتایان خود را در کشورهای مختلف پیدا می‌کنند این باعث اتفاقات مبارکی در صنعت نشر ما می‌شود.

دهقانکار با مطرح کردن این سوال که یارانه حمایت از نشر را کجا باید مصرف کنیم؟ پاسخ داد: آیا می‌توانیم آن را به سایت‌های فروش بپردازیم؟ آیا مردم به آن سایت‌های فروش مراجعه می‌کنند؟ یکی از بهترین جاهایی که می‌توان این یارانه‌ها را اختصاص داد نمایشگاه است و به کاربر نهایی و به مردم یارانه را پرداخت کرد، این گونه، خریدار ترجیح می‌دهد کدام اثر را بخرد یا نخرد. نشست‌های فرهنگی بخش های بین المللی، خرید آثار خارجی، نشستهای تخصصی، از مواردی که جز در نمایشگاه ممکن نمی شود.

دلیل تمدید نمایشگاه، استقبال مردم است

وی در توضیح این که چرا نمایشگاه امسال بین‌المللی نیست اما ناشران خارجی در آن حضور دارند، گفت: ما قصد حمایت از ناشر داخلی را داشتیم، در طرح های فصلی از کتاب فروشان حمایت کردیم، معاونت فرهنگی و نهادهای دیگر تسهیلاتی را برای حوزه نشر در نظر گرفتند و نمایشگاه مجازی قرار است کامل کننده این برنامه باشد. ناشران خارجی کنار ما هستند اما فرصتی برای فراخوان بین‌المللی نداشتیم.

دهقان کار درباره تمدید نمایشگاه مجازی کتاب و ارتباط آن با اختلالات روزهای نخست گفت: یکی از دلایل تمدید اختلال بود؛ اما دلیل اصلی و مهم تر استقبال مردم و مخاطبان از این رویداد فرهنگی است. اگر سامان هیچ اختلالی نداشت اما مردم هم استقبال نمی کردند ما دلیلی برای تمدید نمایشگاه نداشتیم.

مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران، در توضیح اینکه چرا برخی دوره‌های چندجلدی تنها یک جلد از آن در نمایشگاه وجود دارد، شرح داد: پیش از آغاز نمایشگاه ما بیش از ۲ هفته با ناشران جلسه داشتیم و بحث کردیم و درباره کتاب‌هایی که مجلد هستند، صحبت کرده بودیم. دو حالت وجود داشت بعضی کتاب‌ها دوره هستند که باید دوره کامل خریده شود؛ برخی کتاب ها نیز به صورت تک به تک ارائه شده‌اند چون هر عنوان آن یک کتاب مستقل می شود. ما اگر الزام کردیم که همه جلدها با هم فروخته شود مخاطب را در مضیقه قرار داده بودیم، چون از لحاظ قیمت هم هزینه بالایی را رقم می‌زد و ممکن بود برخی تنها یک کتاب را بخواهند و اینگونه در حقشون جفا می‌شد به همین دلیل ما اجازه فروش تک جلدی هم دادیم.

وی اضافه کرد: از سوی دیگر ناشران موجودی فعلی خود را اعلام کردند ممکن است کتابی جلد های دیگرش نباشد و چاپ آن به پایان رسیده باشد، ما در این زمینه دخالت چندانی نداشتیم نمایشگاه مجازی کتاب تنها یک زمینه است که ناشر می‌تواند انتخاب کند کتابی را دوره‌ای بفروشد یا تک جلدی آن را هم به مخاطب عرضه کند.

تا پایان نمایشگاه تخلفات مشخص نمی‌شود

دهقانکار در توضیح مشکلات فنی استفاده از بن کارت ها در هنگام خرید گفت: این موضوع بستگی به زمان و موقعیت سایت و خریدار دارد. ممکن است دانشجوی در زمانی وارد سایت می شود که پردازش بسیار بالایی صورت گرفته و ترافیک سرور وجود دارد ممکن است درگاه بانکی مشکل شده باشد همه چیز محتمل است اما این موضوع باید موردی بررسی شود چون مشکلات هر شخص با دیگری متفاوت بوده است.

ویژگی این ‌بن‌ها در این است که دیگر تبادل پول نقد نداریم و این بن‌ها تنها به صورت اعتبار هستند، از این رو قابلیت نقد کردن ندارند و به صورت کد اعتباری به کد ملی اختصاص داده شده و دیگر بانک مجبور نیست برای اختصاص بن، چند میلیون تومان هزینه چاپ بن کارت را به عهده بگیرد. مشمولان یارانه اگر آن را استفاده کنند تا پایان نمایشگاه اعتبار دارد و اگر زمان آن بگذرد دیگر باقی نخواهد ماند.

دهقانکار با بیان اینکه نمایشگاه مجازی امکان تخلفات را از بین برده است، اضافه کرد: در نمایشگاه فیزیکی شاهد آن بودیم که ناشری که آثار آن چنانی نداشت، آثار پرفروش ناشران دیگر را می‌فروخت. نکته دیگر مسئله نقد کردن بن‌ها بود که آن نیز از بین رفته است. ممکن است تخلفاتی روی داده باشد اما اکنون مشخص نمی‌شود تا بسته‌ها به دست مردم نرسد نمی‌توانیم درصد تخلفات را در نظر بگیریم.

تاکید می کنم نمایشگاه مجازی جایگزین نمایشگاه فیزیکی نیست اما این نمایشگاه شرایطی را فراهم کرده که قابل چشم پوشی نخواهد بود و از این رو مکمل نمایشگاه فیزیکی خواهد شد. اکنون امکان برگزاری بسیاری از برنامه ها که تاکنون میسر نبوده است فراهم می‌شود و دست ما در اقدامات حمایتی بازتر است.

وی در پایان گفت: بعد از نمایشگاه کتاب پایش اطلاعات آن را آغاز خواهیم کرد که بتوانیم مجموعه ای از داده های درست در حوزه نشر و کتاب داشته باشیم.