مراسم و مناسبات بیست‌ونهمین هفته کتاب جمهوری در حال برگزاری است؛ هفته‌ای که در آن معمولا دغدغه‌های فعالان صنعت نشر نیز با رویکرد چاره‌جویانه، شنیده می‌شود. حالا با گذشت دو سال از شیوع اپیدمی کرونا در ایران و صدمات متعددی که از قبل این بیماری، متوجه اصناف صنعت نشر شده، همچنین مصائب تحریم‌ها و گرانی کاغذ، افزایش هزینه‌های تولید و اقلام مصرفی چاپی و.... توجه به مشکلات دست‌اندرکاران تولید و انتشار کتاب در ایران، ضروری‌تر می‌نماید.

ارغوان اشترانی، مدیر انتشارات مفاهیم با بیان این مطلب که تعدادی از ناشران، از سال 98 تا نیمه دوم سال 1400 اعلام ورشستگی کرده‌اند، گفت: ناشرانی که عنوان‌های کتاب زیادی نداشتند و حدود 10 تا 12 کتاب در سال چاپ می‌کردند، ورشکست شدند. در 10 سال گذشته، سه واحد 100 متری و یک واحد 40 متر مربعی داشتیم، که دائما از کتاب پر و خالی می‌شد. حالا فقط واحد 40 متری برای فعالیت نشر باقی مانده‌است و دیگر واحدها را اجاره داده‌ایم تا بتوانیم از مبلغ اجاره‌شان، نشر را سرپا نگه داریم.

او با اشاره به سیر نزولی نشر در سال‌های اخیر، ادامه داد: در سال 96 هفته‌ای 120 هزار نسخه کتاب چاپ می‌کردم. در کل سال 98 تیراژ کتاب‌هایم 120 هزار نسخه شد، در سال 99 تیراژ کتاب‌هایم 60 هزار نسخه - 60 هزار نسخه کتاب یعنی 12 عنوان کتاب با تیراژ پنج هزارتایی- بود و امسال هیچ کتابی چاپ نکردم و فکر نمی‌کنم که کتابی چاپ کنم. این درحالی است که در فروش همان تعداد کتاب‌هایی که داشتیم نیز به مشکل خوردیم و نتوانستیم آن‌ها را بفروشیم.

اشترانی با بیان اینکه تعداد زیادی از کتاب‌فروشی‌ها در تهران و شهرستان‌ها به دلیل همه‌گیری بیماری کووید19 تعطیل شده‌اند، افزود: نمایشگاه کتاب به شکل حضوری برگزار نشد، مدارس هم باز نشدند و این دو روی فروش کتاب تاثیر داشت. صنعت نشر که از پیش مشکل‌هایی داشت، با این مسائل به کلی دچار مشکل شد.

باید شرایط کل کشور بهبود پیدا کند
برخی از فعالان بازار کتاب و نشر، معتقدند، هفته کتاب زمانی برای رسیدگی به مطالبات ناشران است. مدیر انتشارات مفاهیم درباره اقداماتی که در این هفته برای بهبود وضعیت نشر و بازار کتاب انجام می‌شود، گفت: حتی اگر در این هفته برای بهبود وضعیت ناشران برنامه‌ریزی می‌شود، به نظر من نتایج این برنامه‌ها متوجه همه ناشران نیست. ما حتی ثبت کتاب ناشرها با مشکل مواجه است. مگر ناشر کتاب کودک و نوجوان تا چه اندازه می‌تواند برای یک کتاب پنج هزار تومانی پیگیری کند؟ ناشر به جایی می‌رسد که نخواهد از تخفیف‌های هفته کتاب استفاده کند و از جیب خودش به مخاطب تخفیف می‌دهد.

او مشکل دیگر این روزهای ناشران را بیمه  و مسائل مالیات اعلام کرد و توضیح داد: بیمه انتشارات‌ها رایگان و با مسئولیت وزارت فرهنگ و ارشاد بود، اما چند سال است که مسئولان بیمه ناشرها را اذیت می‌کنند و برای مثال با پیدا کردن پازل در تولیدهای نشر، می‌گویند که این‌ها کار نشر نیست. درحالی که تولید هرگونه کالای کاغذی، نشر است. در نتیجه ناشر را از لیست بیمه خارج می‌کند و تعرفه آزاد می‌زند. از طرفی وزارت فرهنگ و ارشاد اعلام کرده که ناشران از مالیات معاف‌اند، اما اداره مالیات هر سال به بهانه‌ای برای ناشران مالیات می‌بندد.

اشترانی با اعلام اینکه سال‌ها است کاغذ آزاد می‌خرد، گفت: اگر تا به امروز توانستیم به فعالیت خود ادامه بدهیم، به دلیل لطف مردم بوده است. در این روزها قدرت خرید مردم کم شده و مشکلاتی در کتاب‌فروشی‌ها پیش آمده که مانند قبل کتاب نمی‌خرند. زمانی شروع به تولید کتاب کودک کردیم که کتاب کودک کالایی لوکس بود و ما کتاب‌هامان را به صورتی طراحی کردیم که ارزان باشد. هدف‌مان از این کار، قشر ضعیف جامعه بود؛ تا مثلا یک کارگر بتواند با هزینه تهیه یک نان یا کمتر از آن، کتاب بخرد. وقتی قشر ضعیف کرایه خانه ندارد و نمی‌تواند غذا و دارو تهیه کند، چطور می‌توانیم فکر کنیم که کتاب تهیه کند؟ شرایط خیلی سخت شده‌است و باید شرایط کل کشور خوب شود تا ناشرها بتوانند به فعالیت خود ادامه بدهند.

وضعیت صنعت نشر دشوارتر از قبل است
ناشران با مشکلات متعددی مواجه شده‌اند که یکی از مهم‌ترین آن‌ها نبود کاغذ دولتی است. زهرا سعیدبهر، مدیر انتشارات فرشتگان در گفت‌وگو با خبرنگار ایبنا بیان کرد: آن‌قدر مطالبات ناشران برای هفته کتاب زیاد است و کاری برای ناشران انجام نمی‌شود که همه کارها متوقف شده‌است. با کاغذ گران و نوبت طولانی برای دریافت کاغذ نمی‌توان کار کرد. وقتی در اتحادیه درخواست 500 بند کاغذ می‌دهیم 50 بند کاغذ می‌‎دهند، یعنی جای 20 کتاب مجبوریم پنج کتاب چاپ کنیم. کتاب‌ها آماده چاپ مانده‌است و کتاب‌هایی را که چاپ می‌کنیم بازار ندارد. نمایشگاه کتاب نداریم، کتاب‌فروشی‌ها فروش ندارند و مردم به‌زور می‌توانند مشکلات معیشتی را حل کنند. بعد از بازگشایی مدارس مردم به‌زحمت توانستند لوازم التحریر را تهیه کنند. به نظرم امروز، وضعیت صنعت نشر دشوارتر از قبل است.

سعیدبهر درباره وامی که در دوران همه‌گیری بیماری کووید19 به ناشران داده‌شد و تاثیر آن بیان کرد: با وام 16 میلیون تومانی ناشران نمی‌توانند کاری کنند. زیرا باید قسط‌های آن پرداخت شود که نمی‌توانیم پرداخت کنیم. یک مجموعه 12 جلدی را در سال گذشته چاپ کردم، 100 میلیون هزینه داشت. با 16 میلیون چه کاری می‌توانم انجام بدهم؟ وام حمایت از ناشر محسوب نمی‌شود. زیرا ناشر باید آن هزینه را بازگرداند و اینجا ناشر از بانک حمایت می‌کند.

او ادامه داد: در نتیجه درخواست وام‌های بزرگ‌تر دادیم. یک سال است که در انتظار وام هستیم. اعلام می‌کنند، بودجه این وام‌ها پرداخته شده‌، اما هنوز چیزی به دست ناشران نرسیده‌است. این‌ها مسائلی است که درباره وام «تحفه» گفته می‌شود که قرار بود به بنگاه‌های کوچک پرداخت‌شود. بعد از یک سال که ثبت نام کردم، سه ماه است که در انتظار دریافت وام هستم.

سه سال است که کارها در مرز تولید می‌ماند
مدیر انتشارات فرشتگان، از محقق نشدن وعده‌هایی که در دوره‌های قبل به فعالان نشر داده شد، انتقاد کرد و ادامه داد: حمایت یعنی فضایی ایجاد شود تا ناشر بتواند، بفروشد و بر اساس آن سود داشته‌باشد. تا زمانی که اگر چیزی تولید می‌کنم و می‌فروشم باید پولی روی آن بگذاریم تا بتوانیم به تولید ادامه بدهیم، ادامه فعالیت بی‌معنی است. این حرکت روبه‌جلو نیست، زیرا بعدها باید وام بگیریم تا بتوانیم ادامه بدهیم. این فضای امنی برای تولیدکننده نیست. 

سعیدبهر تاثیر اجرای طرح‌های فصلی برای ادامه فعالیت ناشران را محدود اعلام کرد و گفت: تاثیر این اقدامات در برابر افزایش قیمت کاغذ و کتاب محدود است. در این شرایط اگر کتاب‌فروش یک یا دو کتاب برای فروش در طرح سفارش بگیرد، در روند کار تغییری حاصل نمی‌شود. پیش از این از کتاب‌فروشی‌های کل کشور سفارش می‌گرفتیم، اما در این روزها بخش عمده کتاب‌فروشی‌ها به فروش لوازم‌التحریر و اسباب‌بازی اقدام کردند.

او با اعلام این نکته که موافق کتاب نخریدن مردم نیست، ادامه داد: می‌بینم که مردم در کنار همه مشکلات، برای کودکان کتاب می‌خرند، اما نسبت این خرید را به نسبت افزایش قیمت‌ها و توان ناشر برای تولید عرض می‌کنم. 30 عنوان کتاب درجه یک برای چاپ دارم که فقط می‌توانم 12 عنوان را چاپ کنم. نمی‌توانم همه را هم‌زمان تولید کنم. حداقل سه سال است که کارها مانده و کارهای جدید به مرز تولید می‌رسد، اما تولید نمی‌شود.